Morrer en Caritel
“Non vos agoniedes coma os que non teñen esperanza” son palabras do escrito máis antigo do Novo Testamento dirixido ós cristiáns de Tesalónica que se escoitan con fe en Caritel, unha aldea da montaña pontevedresa.
Non hai un mes morreu a señora Helena, que deixara ordenado que non quería xente a falar baixiño na súa casa, con roupa negra; quería que se convidasen os amigos como ela os convidaba en vida. Quería levar un par de rosas na man. E sobre todo quería música de corda na igrexa. E buscóuselle piano e un cuarteto de corda. Eu mesmo toquei ó pe da señora Helena, como lle a ela gustaba. ¿Aínda vos acorda Jill Ireland?
Hoxe enterrámo-lo señor Eduardo. Era el un gran conversador, centro de tertulias singulares en Madrid, en Lisboa, no Porto. Era un home senlleiro, unha miga picado de estoicismo. Poeta e músico autodidacta, deixara encomendado un enterro con banda de música. Parecerá, dende lonxe, unha chocallada. Pero, cando sacámo-la caixa e a banda de Tenorio rompeu a tocar unha peza musical da que el era coautor (O barquiño de papel), vin bágoas de emoción en case tódalas caras. Varias marchas fúnebres acompañaron a súa derradeira visita á igrexa. E nela recibiuno un coro cantando a catro voces mixtas Exsultate iusti in Domino (“Como cristiáns estade alegres”). Era un emigrante triunfador en Portugal e quixo enterro e funeral íntimo, en galego, en Galicia, onda os seus. Era alegre e non quería ver tristes ós seus. Era poeta e uns versos de Celso Emilio Ferreiro estremeceron as pedras no momento da paz. Era músico e cunha peza alegre despediuse de nós: cos seus propios compases metémolo no panteón no que cada parente ten un epitafio en verso. Máis. O señor Eduardo había tempo que tiña feita a súa propia lápida co autoepitafio de oito versos octosílabos.
Pero o que máis me emocionou foi a morte da señora María á que tiven a desgracia de non poder acompañar. Era ela unha muller negra, de vida rigurosamente paralela á do Panchito que retratou Castelao en Cousas, aquel neno negro que viñera de pequeniño para Galicia e que, tempo andando, como un galego máis, tivo que emigrar á Habana; pero tivo que vir de volta porque non se lle afacía o corpo a aquela terra de tanto sol. Eu xa sempre acordei a señora María sentada na porta da súa casa. Ultimamente parecía que estaba á espera de que lle chegase a morte no coche de linea. Tamén ela deixara pedido que no seu enterro a acompañase o sonido racial da gaita do fol. ¿Vistes cousa máis parecida a Panchito?
Caritel é unha aldea na que á xente lle agrada morrer coa mesma serenidade con quen caen as follas no outono, lonxe das angurias do Sartre de «O ser e a nada» e dos versos de Leopardi. Volvemos á terra nai. Así de simple. Felices da experiencia vivida. Por iso o camposanto está á beira do campo da festa, a carballeira do Coto na que están a cae-las follas: leviás, caladas, bambeándose no vento.
Dende hoxe á epístola ós tesalonicenses merece leva-lo nome de epístola ós caritelenses.
