A miña primeira anotación paremiolóxica
Este é o primeiro papel que eu escribín en galego. Era o Nadal de 1956, tiña doce anos e, curiosamente, é unha anotación de refráns que nesas vacacións en Mane, Barro (Pontevedra) me ía dicindo o meu avó materno Jesús Ruibal Barreiro, natural da aldea de Soar, en San Lourenzo, Moraña (Pontevedra).
Non é unha anotación ortográfica senón, por dicilo dalgún xeito, “autográfica”. Fíxena como traballo que para ese Nadal nos puxera no Seminario de Santiago o profesor Dr. Manuel García García, que nos impartía Preceptiva Literaria e que, coa complicidade do cardeal Quiroga Palacios, tamén nos ensinaba noutro curso máis alto Historia da Literatura Galega nunha materia práctica (sen exames) que oficialmente se chamaba Prácticas de castellano. Historias curiosas dos tempos da dictadura.
D. Manuel García fora membro activo do galeguismo cristián do tempo da República, membro da Revista Logos e, segundo un día me asegurou D. Paco Del Riego, fora militante do Partido Galeguista.
A totalidade dos refráns, que D. Manuel García recibiu dos seus alumnos santiagueses entre 1947 e 1958 suma a interesante cifra de 3.875 refráns. El non os publicou senón que llos entregou ó reitor do Seminario de Lugo Francisco Vázquez Saco, que preparaba un gran Refraneiro pero que morreu sen publicalo e, mesmo, sen acabar de ordenalo. Estes refráns de Jesús Ruibal viron a luz incluídos, como é natural, no Refraneiro galego e outros materiais de tradición oral (de Francisco Vázquez Saco) na revista Cadernos de Fraseoloxía Galega 5,, 2003; CXVII+ 1067 páxs.)[http://www.cirp.gal/w3/publicacions/pub-0142.html].
Pero, por ser un conxunto paremiolóxico especificamente “santiagués”, tiveron tamén edición autónoma indicando o nome e o lugar de orixe dos seus colectores co título ”Refraneiro do Seminario de Santiago” en Cadernos de Fraseoloxía Galega 4,2003; 173 -343. [http://www.cirp.gal/w3/publicacions/pub-0141.html].
Lembro a emoción con que, ordenando os papeis de Vázquez Saco e vendo neles refráns de compañeiros meus de Seminario, presentín que alí poderían aparecer tamén os meus primeiros refráns. E apareceron unha das noites en que me tocara acompañar a miña nai xa moi enferma. Aínda tiven tempo de lerllos pola mañá e ela dixo emocionada Así mismo é. Dicía eses e moitos máis.
| REFRÁN | TEXTO ORIXINAL |
| En San Xoán tanto queixo coma pan | En S. Xohan tanto queixo com’apan |
| Onde hai patrón non manda mariñeiro | Onde hay patron non manda mariñeiro |
| O que peca e fai pecar a outro, ten que cumplir dúas penitencias | O’ que peca e fai pecar a outro ten que cumplir duas penitencias |
| No San Martiño, nin fabas nin viño | N’o San Martiño nin fabas nin viño |
| Poda en marzo, vendima no regazo | Poda en Marzo, vendima no regazo |
| O que aúna no San Xoán, ou é tolo ou non ten pan | O’ que auna n’o S. Xohan ou e tolo ou non ten pan |
| Polvo en abril, lama en agosto | Polvo en Abril, lama en Agosto |
| No marzo abrigho, noces e pantrigho | N’o Marzo abrijo noces e pan trijo |
| San Martiño sempre quere o seu graíño | S. Martiño sempre quere o’ seu graiño |
| Toda a xente mata o lobo menos a súa que a lambe | Tod’a xente mata o’ lobo menos l’asua qu’a lambe |
| Axúdate que *Dios te axudará | Axúdate que Dios t’axudará |
| O que fala sen sabe-lo que dixo, ou é tolo ou non ten xuízo | O’ que fala sin saber l’o que dixo ou e tolo ou non ten xuicio |
| O que con cans se deita, con pulgas se levanta | O’ quecon cans se deita con pulgas se levanta |
| Home pequeno, fol de veneno | Home pequeno fol de veneno |
| Ovella que berra, bocado que perde | Ouvella que berra bocado que perde |
| Xente nova e leña verde, todo é fume | Xente nova e leña verde todo e fume |
| Os que non fuman nin beben viño, o demo os leva por outro camiño | Os’ que non fuman nin beben viño o’ demo os leba por’outro camiño |
| O pouco, ben repartido, chegha pra todos | O’ pouco ben repartido cheja pr’a todos |
| Se che doe a barrighá, ráscaa contra unha vigha | Si che doi a barrija rasca contra unha bija |
| O que ten tenda que a atenda, e se non que a venda | O que ten tenda qu’atenda e si non qu’a venda |
